1579 Frisia ontwaakt
Het eerste begin
Na de heroïsche ontzetting van Leiden in 1574, schonk Willem van Oranje de stad de stad zijn universiteit. In 1575 ontstond zo, te midden van oorlog en opstand, een baken van geleerdheid, waar vrijheid van denken en wetenschappelijke nieuwsgierigheid wortel schoten.
In haar kielzog ontwaakte nog iets nieuws: het studentenleven. Jongelingen trokken van heinde en verre naar de jonge academiestad, ook uit us Frieslân.
Een eeuwenoude organisatievorm die aan vrijwel alle middeleeuwse universiteiten te vinden was, leefde ook hier op: de Collegia Nationum — studentenverenigingen gegrond op herkomst. Deze zogeheten naties verbonden studenten uit dezelfde landstreken en boden bescherming, vriendschap en identiteit. Aan de universiteit van Bologna bestonden al Duitse, Toscaanse en Romeinse naties. In Leiden zou zich in 1579 het oudste en nu nog bestaande studentengezelschap vormen: het Collegium Nationem Frisiae.
De Leidse Universiteits Senaat zag deze verbanden met argwaan. De naties werden beschouwd als broeinesten van losbandigheid. In 1582 dienden, op verzoek van de Rector Magnificus om hem inlichten, de Friezen samen met de Hollanders een rekest in bij de Senaat. Er werd door hen betoogd dat studenten binnen de Collegia Nationem elkaar konden ondersteunen op het gebied van studie, gezondheid en het alledaagse leven. Daarnaast was het verweer, dat wat niet verboden is, toegestaan moet zijn. Het verzoek werd afgewezen en er volgde steenkoud een verbod. Maar de Friezen gaven zich niet gewonnen, het verbod werd een dode letter.
Hurd prakkeseare by it studearjen
De Leidse schermschool in de Academie
Fryske studinten binne Tûk.
In die jaren ontstonden almaar meer Collegia Nationum. Studenten sportten, dansten, dronken, sloegen ruiten in, schreeuwden en vochten. De universiteit reageerde streng: er kwam een speciale studentenpolitie, en de Academische Vierschaar – een universiteitsrechtbank – die straffen oplegde. Wie over de schreef ging, werd opgesloten in de kelders van het Gravensteen.
De Friese studenten waren echter bedachtzamer dan domme de Hollandse en andere Nationem. Zij liepen niet in de gaten, hielden zich buiten het tumult en zochten elkaar op in stilte, in broederschap en vertrouwen. Zij bleven onder de radar, maar hielden hun gemeenschap levend.
Pas in 1833 traden zij uit de schaduw. Onder leiding van de visionaire Elte Beima sloten de Friezen zich aan bij sociëteit Minerva. Een verbond werd gesmeed tussen oude waarden en nieuw elan. En zo leeft het Collegium Nationem Frisiae voort — als het oudste nog bestaande studentenverband van Nederland onder de naam It Alâlde en Romrofte Selskip Frisia.
Het huis met de twee kolommen in de jaren dertig van de 19e eeuw.
*In het geschiedboek van het Leidsche Studenten Corps van 1950 staat een uitgebreide beschrijving van rekest uit 1582 en het studentenleven in de 16e eeuw.